• ویژگی فرش دستباف تبریز

ویژگی فرش دستباف تبریز

 

 

تاریخچه فرش تبریز

 

فرش تبریز یکی از انواع قالی‌های ایرانی است. این شهر یکی از مهم‌ترین مراکز بافت قالی در ایران و جهان است و قالی‌های بافت آن از تنوع و گوناگونی بسیاری برخوردارند. تبریز، در حال حاضر از سوی شورای جهانی صنایع دستی به عنوان «شهر جهانی بافت فرش» انتخاب شده است

هنر فرش بافی در ایران به قبل از دوران صفویه باز میگردد.که  در نیمه دوم قرن پانزده و در دوران صفوی، فرش از حالتی روستایی به هنر پیشرفته درباری تبدیل شد. یکی دیگر از تحولات مهم در فرش

 این دوره، طرح‌هایی بود که هنرمندان دربار تبریز و هرات ایجاد شدصنعتگران تبریز با دریافت سلیقه مردم اروپا و آمریکا دست به بافتن قالی‌هایی زدند که بسیار جالب بود و بازار آن کشورها را به خود

 اختصاص داد. تبریز یکی از قطب‌های بافندگی بسیار با اهمیت ایران در زمینهٔ قالی‌بافی است. فرش‌های آن، چه آن‌هایی که  زینت‌بخش موزه‌های معتبر جهان هستند و یا در مجموعهٔ کلکسیونرهای

 مشتاق جای گرفته‌اند، و یا آن‌هایی که در مقیاس زیاد و در کیفیت تجارتی سر از بازارها و چهار سوق‌ها در می‌آورند، همواره خوش اقبال و مشتری پسند هستند. برابر آماری که در دست داریم در

شهرستان تبریز و حومهٔ آن در سال ۱۳۶۴ شمسی بر روی ۱۶۰۰۰ دار قالی ۳۲۱۵۰ کارگر بافنده کار کرده‌اند. علاوه بر تک‌بافی‌ها، کارگاه‌های متعددی از سالیان بسیار دور در کار فرش‌بافی بوده و

هستند

 

فرش تبریز

 

یکی از مهمترین صنایع دستی شهر تبریز قالیبافی است و در این زمینه شهرت جهانی دارد. فرشبافی در تبریز از قبل از دوران صفویه آغاز شد و یکی از قدیمی ترین و معروفترین مراکز بافت فرش های دستباف در دنیا به شمار می آمد. اوایل فرش ها در قالب طرح های روستایی با رجشمارهای 24 بافته می شد که به مرور زمان با رشد و ترقی فرش و قالیبافی تا 110 رج افزاش پیدا کرد و همچنین به هنر درباری مبدل گشت.مواد اولیه بکارگرفته شده در فرش تبریز معمولا از جنس پشم یا ابریشم بودند که فرش های بسیار با کیفیت و اعلا روانه بازار می کردند. تبریز دارای تنوعی بی نظیر از طرح ها و نقشه ها در زمان های گذشته بود

 

 

ویژگی های فرش تبریز

 

 

فرش تبریز عموما در رجشمارهای بالا و ریزبافت است  فرش های تبریز دارای تنوع بسیار زیادی از رنگ هاست پرز های فرش تبریز معمولا کوتاه است و پرداخت آنها توسط افراد ماهر انجام می گیرد  الیاف بکار رفته در فرش دستباف تبریز از نوع مرغوب است و از کیفیت بالایی برخوردار است  استفاده از سایه روشن ها که باعث ایجاد عمق در فرش تبریز می شود از دیگر خصوصیات فرش تبریز پر کردن قسمت های خالی فرش به جای استفاده از نقش های دیگر

 

 

فرش هایی که در تبریز بافته می شوند از نظر رج شمار بدین شکل می باشند

 

 

* 25×25، 30×30، 35×35، 40×40، 50×50، 60×60 ( گره در هر پنجره 7 سانتي متري).

 

*  نوع 25×25 فرش تبریز، قاليهاي ارزان قيمت است كه براي فروش در بازار بافته مي شود.

 

* نوع 30×30 فرش تبریز نوع معمولی و بازاری است.

 

*  35×35 فرش تبریز معمولاً نوعی است كه شركتهای اروپايی سفارش می دهند تا مطابق با سليقه و با طرح مورد علاقه شان بافته شود. رج شمارهای بالاتر فرشهايی با فشردگي و تراكم بالا نظير فرش هاي ابريشمی هستند.

تقسيمات حاشيه در تبريز خارج از معيارهای قديمی و سنتی مي باشد و به نوعی طراحان آن را متحول ساخته و كم و زياد می كنند. به طور كلی در اكثر مناطق مخصوصاً تبريز، اندازه بندی حاشيه را بدين گونه انجام مي دهند كه پهنای كل حواشی حدوداً يك ششم كل عرض فرش باشد و در محدوده مشخص شده براي حاشيه، پهنای حاشيه اصلی دو برابر حاشيه فرعی باشد. حاشيه معروف تبريز، حاشيه سماوری يا توسباغی است كه در آن دو اسليمی در كنار هم قابي را تشكيل داده اند كه شكل سماور را تراعي مي كند. به نقش سماور هراتی نيز ميگويند.

 

ابعاد فرش تبریز
 

فرش تبريز از كوچكترين تا بزرگترين اندازه بافته مي شود. معمولاً فرش های تصويری تبريز داراي قطعه كوچك يا متوسط هستند و قالي ها ابريشمي هم غالباً در اندازه ها بزرگ ميباشند.

 

طرح های رايج فرش تبریز

 

امروزه در تبریز همه نوع طرح را می توان پیدا كرد كه البته بررسی همه آنها امكان پذیر نیست و به زمان زیادی احتیاج دارد هر چند با گسترش طرح ها و نقش ها در نقاط مختلف كشور، دیگر نمی توان به طور یقین طرحی و یا نگاره و موتیفی را متعلق به نقطه ای خاص دانست و به همین ترتیب نمی توان فرش منطقه ای را با دیدن طرحی و یا نگاره ای تشخیص داد. به طور مثال در تبریز نمونه فرشهایی بافته می شود كه جدا از بافت و رنگبندی، دارای طرحی از منطقه كرمان است كه در تبریز به طرح كرمان قلم مشهور است.

 

به طور كلی طرح و نقشه فرش تبریز بیشتر از سلیقه خریداران تبعیت می كند. طراحان تبریز اگرچه در اصول از طرح های معروف و قدیمی پیروی می كنند اما به این طرح ها جان می دهند و زیبایی می بخشند و نوآوری دارند.

 

در طبقه بندی كه شركت سهامی فرش ایران از لحاظ طرح و نقش فرشها صورت داده نقشه های قالی ایرانی در ۱۹ بخش طبقه بندی شده است كه شهر تبریز نیز به جهت تنوع طراحان و كثرت آنها در اغلب این بخش ها آثار و نمونه هایی دارد از جمله:

 

نقشه آثار باستانی و ابنیه اسلامی نقشه شاه عباسی، نقشه اسلیمی، نقشه افشان، نقشه بندی خشتی، طرح درختی، طرح شكارگاه، نقشه قابی، طرح گلفرنگ، طرح گلدانی و طرح ماهی درهم (هراتی) به خصوص لاك پشتی و همینطور طرح محرابی و نقش محرمات و طرح هندسی و قالیها و قالیچه های تصویری و طرح بوته ای.

 

 دار تبريزی

 

دار تبريزی يا عمودی را از اين رو تبريزی می نامند كه ظاهراً در تبريز اختراع شده است. در شهر تبريز انواع ديگر دار استفاده نمی شود چون اين دستگاه ساده است و به كار بردن آن آسان و در عين حال ارزان نيز هست. در اغلب مراكز قاليبافی واقع در شهرهاي شمال غربي و مركزي ايران نيز اين نوع دار به كارمي رود.

 

اين دار نسبت به دار روستايی از چندين لحاظ برتری دارد. كار خسته كننده كلاف كردن چله ها و گره زدن آنها به تير فوقانی و دوختن قسمت بافته شده قالی به تير زيرين در اين دستگاه حذف گرديده است. هنگام پايين كشيدن قالی مي توان با بيرون كشيدن چهارگوه از شكاف باهوها چله ها را به سرعت رها ساخت. به اين ترتيب قالی پايين مي آيد و قسمت بافته شده را طوری بر روی دار قرار می دهند كه به سهولت مي توان آن را مورد بازرسي قرار داد.

 

  قلاب تبريزی

 

در شهر تبريز كارد مخصوص به كار برده می شود كه با كاردهای ديگر اختلاف مهمی دارد. اين كارد تركيبی است از يك تيغه تيز و قلابي شبيه قلاب دكمه انداز كه در انتهاي تيغه تعبيه شده است. از قلاب براي گره زدن و به جاي گره زدن بوسيله دست، و از تيغه براي بريدن نخ پس از بستن گره استفاده مي كنند.

 

در سراسر ايران نوعي شيوه قاليبافی تقلبي رواج يافته كه به شهرت نيك قالی ايران بسيار لطمه زده است. اين روش زيان آور اين است كه به جاي گرفتن دو رشته تار و بستن گره به آن، گره را به چهار تار می بندند، به اين ترتيب فرشی كه بافته مي شود تنها نصف گره هايی را كه بايد داشته باشد دارد.

 

شهر تبريز يكی از مراكز معدود قاليبافی است كه اين بيماری در آن شايع نشده است علت اين امر به اين دليل است كه قاليبافان تبريز چون براي بستن گره به جاي انگشت از قلاب استفاده مي كنند، بستن گره با قلاب امكان پذير نمي شوند. نتيجه اين مصونيت به طور كلي به نفع قاليبافان تبريز تمام مي شود

 

مشخصات مثبتی كه فرش تبریز را از بافته شهرهای دیگر ایران متمایز می كند بطور كلی عبارتند از

 

 

عکس از پشت فرش ریزماهی تبریز

گره فرش تبریز: هر تخته از فرش تبریز (به استثنای فرآورده های غیر معمول) با گره تركی بافته  میشوند و هر قالی كه با این گره بافته نشده باشد نمی توان آنرا تبریزی محسوب كرد.   دو پوده بودن: فرش تبریز دو پوده است و معمولاً پرز آن كوتاهتر و نازكتر و سبكتر از اغلب بافته  های غیر عشایری ایران است.    طراحی فرش تبریز: طراحی فرش های تبریز عالی و بافت آن بسیار دقیق است. به این جهت  قالی چنان منظم و جا افتاده از كار در می آید كه حالت قالی ماشینی را پیدا می كند. كوتاهی پرزهای قالی تبریز این دقت ماشینی را نمایان تر جلوه می دهد.    مواد اولیه فرش تبریز: پشم ناحیه ماكو مخصوصاً پشمی كه از دباغ خانه های تبریز بدست     می آید از پشمی كه در سایر شهرها برای قالیبافی به كار می رود خشن تر است و در نتیجه فرش های تبریز مانند قالیهای مشهد و كرمان مخملی نیست.   رنگ فرش تبریز: رنگهایی كه در فرش های تبریز به كار می رود اغلب تند و خام است

 

ودر آخر می توان گفت از هر لحاظ من جمله نقشه رنگ جنس ریز بافی نحوه بافت بهترین فرش های جهان از ایران زمین و تبریز است